Palavras chave
Comunicação digital, aprendizagem colaborativa, formação educacional secundária, colaboração, cooperação, investigação, etnografia
Resumo
Este artigo relata uma pesquisa colaborativa realizada com e sobre os jovens. Neste trabalho, cinco grupos de estudantes de quatro pessoas do Ensino Médio, de diversos lugares de Catalunha, realizaram cinco estudos etnográficos de maneira colaborativa, entre eles alguns de seus professores e membros de nossa equipe de pesquisa, com a finalidade de explorar como e com que os jovens se comunicam, expressam e aprendem dentro e fora das instituições educativas. Começa discutindo as dimensões da colaboração na educação, levando em conta as contribuições de aprendizado colaborativo e cooperativo e as potencialidades dos recursos digitais, e situando os antecedentes e as particularidades do trabalho realizado. Segue com a caracterização de como e em que consistiu a pesquisa com os jovens que convidamos para a prática como pesquisadores. Os resultados centram-se na descrição e conceituação das formas de colaboração que deram lugar à produção destes cinco estudos etnográficos em cada um dos centros utilizando tecnologias digitais. Por fim, discutem-se as implicações do trabalho realizado e se ressaltam suas limitações, o que se configura como a principal contribuição teórica para aqueles que procuram pesquisar com e sobre os jovens colaborando, educando e utilizando recursos digitais.
Referências
Link DOI | Link Google Scholar
Australian Research Alliance for Children and Youth (Ed.) (2009). Involving Children and Young People in Research. (www.kids.nsw.gov.au/uploads/documents/Involving-ChildrenandYoungPeopleinResearch.pdf) (05-02-2013).
Link DOI | Link Google Scholar
Link DOI | Link Google Scholar
Burke, P. J. & Jackson, S. (2007). Reconceptualising Lifelong Learning: Feminist interventions. London, England: Routledge.
Link DOI | Link Google Scholar
Departament d’Educació (2010). Currículum d’Educació Secundària Obligatòria. Barcelona: Generalitat de Catalunya, Departament d’Educació.
Edarte (Ed.) (2013). Investigar con jóvenes: ¿Qué sabemos de los jóvenes como productores de cultura visual? Pamplona: Pamiela / Edarte (UPNA/NUP).
Entwistle, N. (2009). Teaching for Understanding at University: Deep Approaches and Distinctive Ways of Thinking. Basingstoke, England: Palgrave Macmillan.
European Communities (2007). Key Competences for Lifelong Learning. European Reference Framework. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities. (http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/publ/pdf/ll-learning/keycomp_en.pdf) (05-02-2013).
Link DOI | Link Google Scholar
Fraser, S. Lewis, V., Ding, S., Kellett, M. & Robinson, C. (Eds.) (2004). Doing Research with Children and Young People. London, England: Sage.
Gergen, K. & Gergen, M. (2011). Reflexiones sobre la construcción social. Barcelona: Paidós.
Gillen, J. & Barton, D. (2010). Digital Literacies. A Research Briefing by the Technology Enhanced Learning Phase of the Teaching and Learning Research Programme. London, England: London Knowledge Lab, University of London. L) (05-02-2013).
Guitert, M., Romeu, T. & Pérez-Mateo, M. (2007). Competencias TIC y trabajo en equipo en entornos virtuales. RUSC, 4(1). (www.uoc.edu/rusc/4/1/dt/esp/guitert_romeu_perez-mateo.pdf) (02-02-2013).
Hernández, F. & Sancho, J. M. (2011). Larry Cuban: introducción de las TIC no demuestra que el alumnado aprenda mejor. Cuadernos de Pedagogía, 411, 40-45.
Hernández, F. (2004). Culturas juveniles, prácticas de subjetivización y educación escolar. Andalucía Educativa, 46, 22-24.
Hernández, F. (2007). La importancia de reconocer al otro como sujeto que puede aprender. Organización y Gestión Educativa, 15(4), 25-29.
Hernández, F. (2010). Educación y cultura visual. Barcelona: Octaedro.
Hernández, F. (Ed.) (2011). Investigar con los jóvenes: cuestiones temáticas, metodológicas, éticas y educativas. Barcelona: Depósito digital de la Universidad de Barcelona. (http://diposit.ub.edu/dspace/handle/2445/17362) (05-02-2013).
Hmelo-Silver, C., Chinn, C., Chan, C. & O'Donnell, A. (Eds.) (2013). The International Handbook of Collaborative Learning. New York, NY: Routledge.
Hogan, D.M. & Tudge, J.R. (1999). Implications of Vygotsky's Theory for Peer Learning. In A. M. O'Donnell & A. King (Eds.), Cognitive Perspectives on Peer Learning (pp. 39-65). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Holstein, J.A. & Gubrium, J.F. (Eds.) (2008). Handbook of Constructionist Research. New York, NY: Guilford.
King, J. & O'Brien, D. (2002). Adolescents' Multiliteracies and their Teachers' Needs to Know: Toward a Digital Detente. In D.E. Alvermann (Ed.), Adolescents and Literacies in a Digital World (pp. 40-50). New York, NY: Peter Lang.
Kirby, P. (2004). A Guide to Actively Involving Young People in Research: For Researchers, Research Commissioners, and Managers. Eastleigh, England: Involve (www.conres.co.uk/pdfs/Involving_Young_People_in_Research_151104_FINAL.pdf) (05-02-2013).
Lehtinen, E., Hakkarainen, K., Lipponen, L., Rahikainen, M. & Muukkonen, H. (1999). Computer Supported Collaborative Learning: A review. The J.H.G.I. Giesbers Reports on Education, 10. Nijmegen: University of Nijmegen. (www.comlab.hut.fi/opetus/205/etatehtava1.pdf) (24-11-2012).
Link DOI | Link Google Scholar
OECD (2005). The Definition and Selection of Key Competencies. París, France: OECD. (www.oecd.org/dataoecd/47/61/35070367.pdf) (05-02-2013).
Patton, M.Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. Thousand Oaks, CA: Sage.
Sánchez, J.A., Forés, A. & Sancho, J.M. (2011). Colaborar entre docentes para innovar en la enseñanza universitaria. In T. Pagès, A. Cornet & J. Pardo (Eds.), Buenas prácticas docentes en la universidad (pp. 33-42). Barcelona: Octaedro/ICE-UB.
Sánchez, J.A., Sancho, J.M., Forés, A. & Alonso, C. (2011). Experiencias de colaboración de profesorado y alumnado en los nuevos grados con el soporte de tecnologías digitales. XIX Jornadas Universitarias de Tecnología Educativa: La formación e investigación en el campo de la Tecnología Educativa: Demandas y expectativas. Sevilla, Novembrer, 17. (http://congreso.us.es/jute2011/documentacion/742ed9c4548ffe18342f123cd8cef3b8.doc) (05-02-2013).
Sancho, J. M. & Alonso, C. (Eds.) (2012). La fugacidad de las políticas, la inercia de las prácticas. La educación y las tecnologías de la información y la comunicación. Barcelona: Octaedro.
Link DOI | Link Google Scholar
Sennett, R. (2012). Together: The Rituals, Pleasures and Politics of Cooperation. London, England: Penguin.
Snowdon, D., Churchill, E.F. & Munro, A.J. (2001). Collaborative Virtual Environments: Digital Spaces and Places for CSCW: An Introduction. In E.F. Churchill, D. Snowdon, D. & A.J. Munro (Eds.), Collaborative Virtual Environments. Digital Places and Spaces for Interaction (pp. 3-16). London, England: Springer. (DOI: 10.1007/978-1-4471-0685-2_1).
Stoll, L., Fink, D. & Earl, L. (2004). Sobre el aprender y el tiempo que requiere. Implicaciones para la escuela. Barcelona: Octaedro.
Vygotsky, L. (1929). The Problem of the Cultural Development of the Child. Journal of Genetic Psychology, 36, 415-434.
Yang, H.H., & Wang, S. (Eds.) (2013). Cases on Online Learning Communities and Beyond: Investigations and Applications. Hershey PA: Information Science Reference.
Fundref
Este trabalho não tem nenhum apoio financeiro
Technical information
Recebido: 31-05-2013
Revisado: 13-07-2013
Aceite: 02-08-2013
OnlineFirst: 15-11-2013
Data de publicação: 01-01-2014
Tempo de revisão do artigo: 43 dias | Tempo médio de revisão do número 42: 35 dias
Tempo de aceitação do artigo: 63 dias | Tempo médio de aceitação do número 42: 73 dias
Tempo de edição da pré-impressão: 170 dias | Tempo médio de edição pré-impressão do número 42: 146 dias
Tempo de processamento do artigo: 215 dias | Tempo médio de processamento do número 42: 191 dias
Métricas
Métricas deste artigo
Vistas: 48354
Leituras dos resumos: 43105
Descargas em PDF: 5249
Métricas completas do Comunicar 42
Vistas: 1306095
Leituras dos resumos: 1095127
Descargas em PDF: 210968
Citado por
Citas em Web of Science
Montaner-Villalba, Salvador. Written Production in EFL through blogging and cooperative learning at A-level TEJUELO-DIDACTICA DE LA LENGUA Y LA LITERATURA, 2020.
https://doi.org/10.17398/1988-8430.31.97
Sancho-Gil, Juana M.; Rivera-Vargas, Pablo; Mino-Puigcercos, Raquel. Moving beyond the predictable failure of Ed-Tech initiatives LEARNING MEDIA AND TECHNOLOGY, 2019.
https://doi.org/10.1080/17439884.2019.1666873
Daza, Lidia; Eizaguirre, Santiago; Domenech, J;. Cooperative learning and the use of blogs in Higher Education. An initiative oriented to promote a deeper understanding of social and ethical issues between teacher students 5TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON HIGHER EDUCATION ADVANCES (HEAD'19) , 2019.
https://doi.org/10.4995/HEAd19.2019.9424
Mino-Puigcercos, Raquel; Domingo-Coscollola, Maria; Sancho-Gil, Juana M.; . TRANSFORMING THE TEACHING AND LEARNING CULTURE IN HIGHER EDUCATION FROM A DIY PERSPECTIVE REV LEARNING ICT ENA, 2019.
https://doi.org/10.5944/educXX1.20057
Hernandez-Hernandez, Fernando; Sancho-Gil, Juana M.; Domingo-Coscollola, Maria. Cartographies as spaces of inquiry to explore of teachers' nomadic learning trajectories DIGITAL EDUCATION REVIEW, 2018.
Domingo-Coscollola, Maria; Onses-Segarra, Judit; Sancho-Gil, Juana M.; . DIY culture in primary school. Transdisciplinar and collaborative learning shared in DIYLabHub RIE-REVISTA DE INVESTIGACION EDUCATIVA, 2018.
https://doi.org/10.6018/rie.36.2.304421
Casillas Martin, Sonia; Cabezas Gonzalez, Marcos; Hernandez Martin, Azucena. Technology-mediated collaborative learning: theoretical contributions based on analysis of educational practice TEORIA DE LA EDUCACION, 2017.
https://doi.org/10.14201/teoredu2926186
Baptista-Lucio, M. P.; Nicolas-Gavilan, M. T.. CHILDREN'S MEDIA ENVIRONMENT: A STUDY IN MEXICO CITY ICERI Proceedings, 2017.
Garcia-Valcarcel Munoz-Repiso, Ana; Basilotta Gomez-Pablos, Veronica; Mulas Nieto, Isabel. Encouraging digital citizenship through a collaborative learning project for learning English at urban and rural schools PROFESORADO-REVISTA DE CURRICULUM Y FORMACION DE PROFESORADO, 2016.
Cabezas, Marcos; Casillas, Sonia; Hernandez, Azucena. A Case Study on Computer Supported Collaborative Learning in Spanish Schools JOURNAL OF INFORMATION TECHNOLOGY RESEARCH, 2016.
https://doi.org/10.4018/JITR.2016040105
Domingo-Coscollola, Maria; Arrazola-Carballo, Judith; Maria Sancho-Gil, Juana. Do It Yourself in Education: Leadership for Learning across Physical and Virtual Borders INTERNATIONAL JOURNAL OF EDUCATIONAL LEADERSHIP AND MANAGEMENT, 2016.
https://doi.org/10.17583/ijelm.2016.1842
Hernandez-Hernandez, Fernando; Sancho-Gil, Juana M.. A learning process within an education research group: an approach to learning qualitative research methods INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL RESEARCH METHODOLOGY, 2015.
https://doi.org/10.1080/13645579.2015.1049468
Domingo-Coscollola, Maria; Hernandez-Hernandez, Fernando. Young people investigating in Secondary Education: Alternatives for learning PROFESORADO-REVISTA DE CURRICULUM Y FORMACION DE PROFESORADO, 2015.
Sanchez Gomez, Ma Cruz; Lopez Garcia, Camino. DIFFICULTIES IN THE PROCESS OF INTEGRATING ICTS IN PROJECTS WITH COLLABORATIVE LEARNING METHODOLOGY EDULEARN Proceedings, 2015.
Rodriguez-Hoyos, Carlos. PHOTOGRAPHY IN EDUCATION: A REVIEW OF LITERATURE IN FOUR SPANISH JOURNALS FOTOCINEMA-REVISTA CIENTIFICA DE CINE Y FOTOGRAFIA, 2015.
Correa Gorospe, Jose Miguel; Fernandez Olaskoaga, Lorea; Gutierrez-Cabello Barragan, Aingeru; Losada Iglesias, Daniel; Ochoa-Aizpurua Aguirre, Begona. Teacher Education, Educational Technology and Teacher Digital Identity REVISTA LATINOAMERICANA DE TECNOLOGIA EDUCATIVA-RELATEC, 2015.
Ballesta Pagan, Javier; Céspedes Ventura, Raúl;. Revista Lasallista de Investigación , 2016.
Citas em Scopus
Jociles, M.I., Poveda, D.. Anthropology, ethnography of education in Spain), Jahrbuch fur Europaische Ethnologie, .
Hernández-Hernández, F., Sancho-Gil, J.M.. A learning process within an education research group: an approach to learning qualitative research methods), International Journal of Social Research Methodology, .
https://doi.org/10.1080/13645579.2015.1049468
Domingo-Coscollola, M., Hernández-Hernández, F. . Young people investigating in Secondary Education: Alternatives for learning | [Jóvenes que investigan en Educación Secundaria: Alternativas para aprender]), Profesorado, .
Montaner-Villalb, S. . Written expression in english for specific purposes through blogging and cooperative learning), Computers and Education, .
https://doi.org/10.22190/JTESAP2003171M
Muñoz-Repiso, A.G.-V., Gómez-Pablos, V.B., Nieto, I.M.. Encouraging digital citizenship through a collaborative learning project for learning English at urban, rural schools [Fomentando la ciudadanía digital mediante un proyecto de aprendizaje colaborativo entre escuelas rurales y urbanas para aprender inglés]), Profesorado, .
Cabezas, M., Casillas, S., Hernández, A.. A case study on computer supported collaborative learning in Spanish schools), Journal of Information Technology Research, .
https://doi.org/10.4018/JITR.2016040105
Casillas Martín, S., Cabezas González, M., Hernández Martín, A.. Technology-mediated collaborative learning: Theoretical contributions based on analysis of educational practice [Construcción de conocimiento colaborativo mediado tecnológicamente: Aportaciones teóricas desde el análisis de prácticas educativas]), Teoria de la Educacion, .
https://doi.org/10.14201/teoredu2926186
Miño-Puigcercós, R., Domingo-Coscollola, M., Sancho-Gil, J.M.. Transforming the teaching, learning culture in higher education from a diy perspective [Transformar la cultura de enseÑanza y aprendizaje en la educaciÓn superior desde una perspectiva diy]), Educacion XX1, .
https://doi.org/10.5944/educxx1.20057
Hernández-Hernández, F., Sancho-Gil, J.M., Domingo-Coscollola, M.. Cartographies as spaces of inquiry to explore of teachers' nomadic learning trajectories), Digital Education Review, .
Domingo-Coscollola, M., Onsès-Segarra, J., Sancho-Gil, J.M.. DIY culture in primary school. Transdisciplinar, collaborative learning shared in DIYLabHub [La cultura DIY en educación primaria. Aprendizaje transdisciplinar, colaborativo y compartido en DIYLabHub]), Revista de Investigacion Educativa, .
https://doi.org/10.6018/rie.36.2.304421
Montaner-Villalba, S. . Written Production in EFL through blogging and cooperative learning at A-level), Tejuelo, .
https://doi.org/10.17398/1988-8430.31.97
Sancho-Gil, J.M., Rivera-Vargas, P., Miño-Puigcercós, R.. Moving beyond the predictable failure of Ed-Tech initiatives), Learning, Media, Technology, .
https://doi.org/10.1080/17439884.2019.1666873
Pagan, J.B., Ventura, R.C.. Education for the media in a digital environment. Research-action in educative compensation [Educación para los medios en un entorno digital. Investigación-acción en Compensación Educativa]), Revista Lasallista de Investigacion, .
Citas em Google Scholar
Hernández-Hernández, F., & Sancho-Gil, J. M. (2015). A learning process within an education research group: an approach to learning qualitative research methods. International Journal of Social Research Methodology, 18(6), 651-667.
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13645579.2015.1049468
Domingo-Coscollola, M., Arrazola-Carballo, J., & Sancho-Gil, J. M. (2016). Do It Yourself in education: Leadership for learning across physical and virtual borders. International Journal of Educational Leadership and Management, 4(1), 5-29.
http://www.hipatiapress.com/hpjournals/index.php/ijelm/article/view/1842
Hernández, F. H., Gil, J. M. S., & Coscollola, M. D. (2018). Cartographies as spaces of inquiry to explore of teachers’ nomadic learning trajectories. Digital Education Review, (33), 105-119.
https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=6485860
Miño Puigcercós, R., Domingo Coscollola, M., & Sancho Gil, J. M. (2019). Transforming the teaching and learning culture in higher education from a DIY perspective. Educación XX1.
http://repositori.uic.es/handle/20.500.12328/1048
Domingo-Coscollola, M., Onsès-Segarra, J., & Sancho-Gil, J. M. (2018). La cultura DIY en educación primaria. Aprendizaje transdisciplinar, colaborativo y compartido en Hub DIYLab. Revista de investigación educativa, 36(2), 491-508.
https://revistas.um.es/rie/article/view/304421
Domingo-Coscollola, M. Jóvenes que aprenden en colaboración sobre su sentido de ser a partir de narrativas biográficas digitales.
Vélez, J. R. O. LA TUTORÍA ENTRE PARES COMO ALTERNATIVA PARA APRENDER A COLABORAR EN LA UNIVERSIDAD: UNA INVESTIGACIÓN-ACCIÓN (Doctoral dissertation, Universidad de Puerto Rico).
Sancho-Gil, J. M., Hernandez-Hernandez, F., Alonso-Cano, C., Bosco, A., Miño-Puigcercós, R., & Arrazola-Carballo, J. (2018). SECONDARY SCHOOL TEACHERS’LEARNING GEOGRAPHIES AND HISTORIES. EXPLORING MOVEMENTS, ENTANGLEMENTS AND AFFECTS. ECQI 2018 PROCEEDINGS, 174.
Sancho-Gil, J. M., Rivera-Vargas, P., & Miño-Puigcercós, R. (2019). Moving beyond the predictable failure of Ed-Tech initiatives. Learning, Media and Technology, 1-15.
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17439884.2019.1666873
Daza, L., & Eizaguirre, S. (2019, July). Cooperative learning and the use of blogs in Higher Education. An initiative oriented to promote a deeper understanding of social and ethical issues between teacher students. In HEAD'19. 5th International Conference on Higher Education Advances (pp. 1329-1337). Editorial Universitat Politècnica de València.
https://riunet.upv.es/handle/10251/125843
Gorospe, J. M. C., Olaskoaga, L. F., Barragán, A. G. C., Iglesias, D. L., & Agirre, B. O. A. (2015). Formación del profesorado, tecnología educativa e identidad docente digital. RELATEC: Revista Latinoamericana de Tecnología Educativa, 14(1), 45-56.
https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5118305
Gewerc, A., & Montero, L. (2015). Conocimiento profesional y competencia digital en la formación del profesorado. El caso del Grado de Maestro en Educación Primaria.
http://dehesa.unex.es/handle/10662/3369
Masanet, M. J. (2015). Representació mediàtica i interpretació adolescent de la sexualitat i la relació amorosa en la ficció seriada (Doctoral dissertation, Universitat Pompeu Fabra).
https://www.tdx.cat/handle/10803/292732
Cabezas, M., Casillas, S., & Hernandez, A. (2016). A Case Study on Computer Supported Collaborative Learning in Spanish Schools. Journal of Information Technology Research (JITR), 9(2), 89-102.
Jociles, M. I., & Poveda, D. (2014). Anthropology and Ethnography of Education in Spain. In Jahrbuch für Europäische Ethnologie. Dritte Folge 9-2014 (pp. 118-135). Verlag Ferdinand Schöningh.
https://brill.com/view/book/edcoll/9783657779772/BP000008.xml
Muñoz, R. F., Barrio, F. G., de Britto, J. C. D. C., Torres, J. R., & Rebaque, B. R. (2015). La formación del profesorado en Tecnología Educativa: prácticas profesionales/Teacher training in Educational Technology: professional practices. Revista Latinoamericana de Tecnología Educativa-RELATEC, 14(1), 115-132.
https://relatec.unex.es/article/view/1821
Martín, S. C., González, M. C., & Martín, A. H. (2017). Construcción de conocimiento colaborativo mediado tecnológicamente: aportaciones teóricas desde el análisis de prácticas educativas. Teoría de la Educación. Revista Interuniversitaria, 29(2 (jul-dic)), 61-86.
http://revistas.usal.es/index.php/1130-3743/article/view/17502
García-Valcárcel Muñoz-Repiso, A., Basilotta Gómez-Pablos, V., & Mulas Nieto, I. (2016). Fomentando la ciudadanía digital mediante un proyecto de aprendizaje colaborativo entre escuelas rurales y urbanas para aprender inglés.
http://digibug.ugr.es/handle/10481/44628
Pagan, J. B., & Ventura, R. C. (2016). Educación para los medios en un entorno digital. Investigación-acción en Compensación Educativa. Revista Lasallista de Investigación, 13(1).
http://repository.lasallista.edu.co:8080/ojs/index.php/rldi/article/view/991
Stocker, D. (2014). Angela Treiber Jonas Bodensohn (Redaktionsassistenz).
Ballesta Pagan, J., & Céspedes Ventura, R. (2016). Education for the media in a digital environment. Research-action in educative compensation. Revista Lasallista de Investigación, 13(1), 156-165.
http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1794-44492016000100013
Gómez, M. C. S., Gonçalves, T. M., Vicario, B. P., & García, C. L. (2015). Programa Educativo para la Adquisición de Competencias Digitales en Alumnado de Secundaria. Educação, Formação & Tecnologias-ISSN 1646-933X, 8(1), 58-83.
Métricas alternativas
Como citar
Domingo-Coscollola, M., Sánchez-Valero, J., & Sancho-Gil, J. (2014). Researching on and with young people: Collaborating and educating. [Investigar con y sobre los jóvenes colaborando y educando]. Comunicar, 42, 157-164. https://doi.org/10.3916/C42-2014-15